Δεν θα ήταν άστοχο αν λέγαμε ότι η εξέλιξη της μουσικής από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας βρίσκεται σε άμεση σχέση με την εξέλιξη της μουσικής σημειογραφίας. Αισθητικές αναζητήσεις και καθαρά τεχνικοί λόγοι διαμόρφωναν συνεχώς νέες ανάγκες καταγραφής του μουσικού ήχου ώστε η αποκωδικοποίησή του, μέσα από την ερμηνεία, να γίνεται με τον ακριβέστερο τρόπο, σύμφωνα πάντα με την αισθητική προσέγγιση κάθε συνθέτη. Αλλιώς σημείωναν οι πρωτόγονοι, αλλιώς οι ιεροψάλτες, ο Μπαχ, οι ρομαντικοί, ο Λογοθέτης ή ο Λουτοσλάβσκι. Όλοι τους είχαν μια συνεπή αισθητική πρόταση. Η σημειογραφία ήταν μέσο, όχι αυτοσκοπός: Ο συνθέτης δηλαδή επιλέγει ένα νέο τρόπο καταγραφής της μουσικής, όχι για να πρωτοτυπήσει, αλλα απλά επειδή ο παλιός τρόπος δεν τον καλύπτει.
Στις μέρες μας το θέμα της μουσικής σημειογραφίας είναι επίκαιρο όσο ποτέ. Πολλές φορές,
όχι πάντα φυσικά, μια ορθολογικά δομημένη παρτιτούρα, με την καταγραφή κάθε λεπτομέρειας, περιορίζει συνθέτη και ερμηνευτή σε ένα στεγνό και στείρο δρομο μουσικής αίσθησης. Γιαυτό αλλωστε σε όλες τις εποχές ο αυτοσχεδιασμός, σαν εναλλακτική λύση, λειτουργούσε σχεδόν απελευθερωτικά. Ο καθένας μπορεί να φανταστεί πόσοι κίνδυνοι ελλοχεύουν όταν ο συνθέτης προσπαθεί να καταγράψει κάθε φευγαλέα στιγμή της μουσικής του σκέψης και να την κλειδώσει με ακρίβεια στην παρτιτούρα, ώρες ή μέρες μετά. Ο τρόπος λοιπόν καταγραφής είναι ευθέως ανάλογος με τον τρόπο μουσικής σκέψης.
Η εικαστική προσέγγιση της μουσικής συνήθως δεν ενσωματώνει το χρόνο στη δημιουργία. Επομένως ένα έργο μπορεί να διεκπεραιώνεται στον ψευδοχρόνο μιας ωρολογιακής πραγματικότητας που πόρρω απέχει από την αναζήτηση μιας αισθητικής αλήθειας.
Οι γραφικές παρτιτούρες παρουσιάζουν άλλα προβλήματα που επικεντρώνονται κυρίως στην έλλειψη επαρκούς πληροφορίας. Για μια ακόμα φορά τα ίδια τα έργα ανοίγουν νέους
δρόμους στη μουσική σημειογραφία. Και βέβαια μιλάω για έργα που πειθουν με την αλήθεια τους αφού ο μοντερνισμός ως έννοια ουδέποτε δικαιώθηκε.
Στην αρχή του κειμένου παρέθεσα την παρτιτούρα από το έργο του Ανέστη Λογοθέτη Kollisionen σε ερμηνεία δική μου με την Συμφωνική Ορχήστρα της Βουλγαρίας (Λύρα, 2005). Παραθέτω επίσης τις επεξηγήσεις των συμβόλων που ο συνθέτης χρησιμοποιεί. Όπως θα διαπιστώσετε η παρτιτούρα χρησιμοποιεί πολυμορφική σημειογραφία.
6 comments:
Άλκη, ξέρεις ότι πολλοί με θεωρούν ήδη από τον έβδομο π.Χ. αιώνα, πατέρα της μουσικής σημειογραφίας. Είναι αλήθεια ότι από τότε μέχρι σήμερα πολλά έχουν αλλάξει. Όμως δεν έχει αλλάξει η ανάγκη του μουσικού να σημειώνει με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια τις ιδέες του. Ως εκ τούτου, ενώ συμφωνώ με μεγάλο μέρος των παρατηρήσεών σου, διερωτώμαι τι εννοείς με το ότι μια παρτιτούρα μπορεί να αποτελεί "στεγνό ή στείρο δρόμο μουσικής αίσθησης". Αν λέγοντας κάτι τέτοιο, αντιτίθεσαι στην ανάγκη, την πρόθεση και το δικαίωμα ακριβούς σημείωσης μιας μουσικής ιδέας, θα σε διαβεβαιώσω για το μόνο που θυμάμαι από κείνη την μακρινή εποχή της δράσης μου και εξακολουθώ να βλέπω και να διαπιστώνω και σήμερα. Ότι ασχέτως δυνατοτήτων της σημειογραφίας, το βέβαιο είναι ότι ο συνθέτης πάντα ήθελε να καταγράψει τους νόμους του με ακρίβεια. Αλλά φαντάζομαι ότι θα επακολουθήσει χρήσιμη ανταλλαγή απόψεων.
Συμφωνώ κι εγώ με τον τέρπανδρο οτι ο συνθέτης πάντα ήθελε να καταγράψει τους νόμους του με ακρίβεια.Ακόμα και σε έργα που αφήνουν ελευθερία στον εκτελεστή (δεν μιλάμε για καθαρό αυτοσχεδιασμό), η επιτυχία του αποτελέσματος πιστεύω οτι εξαρτάται από το πόσο σαφής ήταν ο συνθέτης σε αυτό που ζήτησε. Ετσι η κάθε λεπτομερεια που έχει συνυπολογιστεί στη διαδικασία της σύνθεσης θα δικαιωθεί ερμηνευτικά.Εδώ, αυτό που θα σχολίαζα, είναι το κατά πόσο έχει απασχολήσει το συνθέτη η θέση του ερμηνευτή, και άρα το κατά πόσο έχει ψάξει να βρει τρόπους που δεν συνδέονται με ατελείωτες επεξηγηματικές παρατηρήσεις, αλλά συμπυκνώνουν την πληροφορία ώστε να είναι πιο ευπρόσδεκτη.
Οτιδήποτε έχει καταγραφεί με βάση κανόνες και σημεία παρέμεινε αναλλοίωτο στο χρόνο, σύμφωνα με την απαίτηση του δημιουργού. Δεν είναι δυνατόν να απεμπολήσουμε την λογική της ύπαρξης κανόνων στην ερμηνεία των μουσικών σημείων ασχέτως του τρόπου απόδοσης της δημιουργίας από τον εκάστοτε εκτελεστή , που διατηρώντας την αυτοτέλειά του, ερμηνεύει.Βάσει των μουσικών σημείων σου, επομένως, Τέρπανδρε, τα Ομηρικά έπη, απέφυγαν την λήθη και χάρη στην φόρμιγγα και την επτάχορδη λύρα, που επινόησες, ώστε να αποδίδεται με τον σωστό τόνο, έμμετρα και ρυθμικά η απαγγελία των ομηρικών στίχων , δεν ήσουν μόνο νικητής 4 φορές στους αγώνες του Καρνείου Απόλλωνα, αλλά μπορείς να υπερηφανεύεσαι, ότι έτσι βοήθησες στην ανάπτυξη αυτού που αποκαλούμε σήμερα, μουσική παιδεία. Οι αυτοσχεδιασμοί απλώς επιβεβαιώνουν την ελευθερία της αυτοτελούς έκφρασης κάθε ερμηνευτή, πέρα από την πειθαρχεία που του επιβάλλεται, από τον μουσουργό. Συμφωνώ, λοιπόν με τις απόψεις σου, όπως υποθέτω και η Σαπφώ (όχι η φίλη του blog, φαντάζομαι), γιατί χωρίς εσένα και τα ‘σύμβολά’ σου, δεν θα έφθαναν στις μέρες μας, απελευθερωμένες από ‘στεγνές ή στείρες ‘ παραποιήσεις, οι γεμάτες χάρη, περιπάθεια, αυθορμητισμό και βάθος αισθήματος ωδές της.!
Δεν τα θυμάμαι όλα αυτά παιδάκι μου. Είμαι πολύ γέρος πια. Το ότι όμως ασχολούμαστε ακόμα σήμερα με τα θέματα που απασχόλησαν την εποχή της νιότης μου σημαίνει πως τα θέματα εκείνα καλώς μας απασχόλησαν.
Αγαπητοί Τέρπανδρε,Κλημεντίνη και Flo,είναι νομίζω αυτονόητο οτι ο κάθε συνθέτης, σε όλες τις εποχές,ήθελε να καταγράψει τους νόμους του με ακρίβεια' εδώ όμως τίθενται δύο ερωτήματα:
Πρωτον, αν είναι τόσο βέβαιος για την ορθότητα των νόμων του και δεύτερον αν οι νόμοι του πράγματι εκφράζουν αυτό που εννοεί.
Το πρώτο ερώτημα πιστεύω πως απαντήθηκε από την εξέλιξη της μουσικής: οι νόμοι δηλαδή αλλάζουν.Το άλλο ερώτημα παραμένει ανοιχτό και κρίνεται εκ του αποτελέσματος. Μπορεί να έχουμε μια εξαιρετικά καλογραμμένη
για το μάτι παρτιτούρα - Papier Musik όπως λένε οι Γερμανοί - χωρίς όμως να δημιουργείται καλλιτεχνική εικόνα. Αυτό εννοώ σαν 'στεγνό ή στείρο δρόμο μουσικής αίσθησης' που αποκρύπτει σε ένα βαθμό το γεγονός ότι ο δημιουργός δεν έχει να μας πεί κάτι άξιο λόγου. . Προφανώς,το ερώτημα εδώ δεν είναι αν ένας συνθέτης χρησιμοποιεί ακριβέστατη καταγραφή του μουσικού ήχου όπως ο Ξενάκης, πολυμορφική σημειογραφία όπως ο Λογοθέτης ή μεικτά συστήματα όπως ο Χρήστου στα τελευταία έργα του. Και οι τρεις συνθέτες είναι σημαντικοί με ουσιαστική συμβολή στην εξέλιξη της σύγχρονης μουσικής και βεβαίως της σημειογραφίας. ΄Ισως όμως πρωτότυπες μουσικές ιδέες να μην μπορούν να αναπτυχθούν σήμερα με το καλύτερο τρόπο αν δεν μεταβάλλεται σε κάποιο βαθμό ο τρόπος προσέγγισης του ήχου, αν δεχτούμε ότι ο ήχος, ο κάθε ήχος, περικλείει ενέργεια και ιστορία μέσα από την ανάμνηση. Αυτο βέβαια έχει επίπτωση και στην ίδια τη σημειογραφία.
Ακόμα και αμφιβολία αν θέλει να εκφράσει κάποιος, θα επιδιώξει να το κάνει με σεβασμό πρώτα απ’ όλα στο ίδιο το περιεχόμενο της αμφιβολίας. Ύστερα με σεβασμό στους καθιερωμένους γενικούς (generic) κώδικες που χρησιμοποιούνται στο συγκεκριμένο είδος επικοινωνίας. Κατόπιν με σεβασμό στους ισχύοντες προσωπικούς του κώδικες (εκείνους που ακόμα δεν έχουν αναθεωρηθεί) και τέλος με πίστη στον ιδιαίτερο κώδικα που θέτει υπό διαπραγμάτευση η συγκεκριμένη πράξη επικοινωνίας. Θα προσπαθήσει δηλαδή να εκφράσει τα ερωτήματα, τις θέσεις και τη διαλεκτική τους, την έστω αβέβαιη πρόταση ή τον προβληματισμό του με τον πιο πρόσφορο τρόπο. Το αν τελικά το πετύχει ή όχι είναι άλλο θέμα, κάτι που θα κριθεί εκ των υστέρων. Ίσως η τέχνη είναι εκτός των άλλων και μια αναμέτρηση με το αδύνατο. Άλλο όμως αυτό, και άλλο το να "συνεισφέρουμε" στην αντικειμενική δυσκολία ακριβούς έκφρασης ιδεών, εικόνων, αισθήσεων, τις πρόσθετες αμφιβολίες που συνεπάγεται μια ατυχής σημείωση!
Με όσα λέω παραπάνω δεν παίρνω θέση υπέρ ενός συγκεκριμένου είδους σημειογραφίας, αλλά υπέρ της προσπάθειας, μάταιης ίσως αλλά γοητευτικής και καθώς φαίνεται αναπόδραστης, για ακρίβεια της σημείωσης. Μάταιης και επιθυμητής όσο και η ίδια άλλωστε η απόλυτη επικοινωνία! Η αμφιβολία, η απόφανση μονοσήμαντη ή πολυσήμαντη, ο στοχασμός, η προσωπική μεταφυσική, δεν εκφράζονται υποχρεωτικά με το ένα ή το άλλο σύστημα σημειογραφίας.
Το μόνο κριτήριο που εγώ θα έθετα για την επιλογή μιας σημειολογικής μεθόδου είναι το κατά πόσον οι κώδικες επικοινωνίας που αυτή χρησιμοποιεί καταφέρνουν να εξυπηρετήσουν τις πραγματικές επικοινωνιακές προθέσεις του υποκειμένου. Άρα δεν τίθεται ποτέ ζήτημα καθολικής εγκυρότητας μιας μεθόδου. Τίθεται όμως ζήτημα για το αν και κατά πόσο μια σημειογραφική μέθοδος, υιοθετούμενη, νοθεύει τις πρωτογενείς ιδέες του δημιουργού (στον βαθμό που υπάρχουν) ή μήπως ακόμα και τις υποδύεται!
Προκύπτουν έτσι και άλλα σοβαρά ζητήματα. Π.χ. το κατά πόσο μια σημείωση έχει δυναμική μη σχετιζόμενη με τις πραγματικές προθέσεις του καλλιτέχνη και σε μια τέτοια περίπτωση, ως ποιο βαθμό μια ενδεχόμενη επιτυχία της πρέπει να πιστώνεται στον δημιουργό-χρήστη της έτοιμης σημείωσης, στον αρχικό εμπνευστή της, ή στην πρόσληψη και ερμηνεία της είτε από διαμεσολαβητές (μουσικούς, ηθοποιούς, χορευτές κλπ.) είτε από τους τελικούς της αποδέκτες (το κοινό).
Post a Comment